Filozofia odegrała kluczową rolę w rozwoju społeczeństwa na wielu płaszczyznach – w końcu to ona odpowiada na najbardziej podstawowe pytania sfery moralnej, duchowej czy prawnej. Fundamenty filozofii rozwinęły ludzi w kluczowych kwestiach natury ludzkiej, stąd śmiem twierdzić, że jest ona niesamowicie ważna - nawet w dzisiejszych czasach. Dzięki niej my, jako społeczeństwo, rozwinęliśmy takie aspekty życia, które są nieoczywiste a zostały podstawą wielu religii, systemów politycznych czy administracyjnych. Jest to jedyna sfera ludzka pozwalająca podważać niepodważalne, zaprzeczać oczywistym faktom i zastanawiać się, jaki jest cel naszej egzystencji tu, na Ziemi.
Myśl filozoficzna pomaga nam znaleźć odpowiedzi na kluczowe zagadnienia w różnych obszarach życia, do takich możemy zaliczyć życie społeczne, polityczne, naukowe czy kulturowe. Wielu duchownych, na przykład katolickich, również tworzyło nurty filozoficzne, chociażby Św. Augustyn, który odpowiada za Augustynizm czy Św. Tomasz z Akwinu, który jest odpowiedzialny za Tomizm. Nad ich postaciami pochylę się w późniejszej części pracy. Pierwsze koncepcje filozoficzne powstały jednak znacznie wcześniej od tych katolickich, przykładem jest starożytna Grecja i Platon – to właśnie on rozwinął koncept sprawiedliwości, który wpłynął na rozwój różnych idei systemów prawnych, a także zasad moralnych. Jego przemyślenia i idee były kontynuowane przez Arystotelesa czy chociażby Johna Locke’a. Koncepcje rozwinięte przez tych wielkich myślicieli do dzisiaj sprawdzają się świetnie w rozumieniu np. systemów prawnych. Każdy kto zagłębia się w tematykę zasad moralnych czy funkcjonowania państwa sięga do korzeni i pierwotnych założeń, żeby lepiej zrozumieć badany problem, więc do starożytnych myśli filozoficznych. To pozwala nam stwierdzić, że filozofia jest jak najbardziej potrzebna, nawet we współczesnych czasach.
Idee filozoficzne jednak nie kończą się tylko na przedstawionych wyżej przeze mnie myślach. Obejmują one wiele sfer natury wszelakiej. Kiedyś, mój znajomy w odpowiedzi na moje pytanie brzmiące: czemu akurat filozofia? Odpowiedział, że filozofia pyta o sens rzeczy, nad którymi się na co dzień nie zastanawiamy, a na przykład nauka opisuje brutalna rzeczywistość. Do dzisiaj w pełni zgadzam się z tymi słowami, filozofia bierze pod uwagę jeden z najważniejszych czynników, który czyni nas ludźmi – uczucia. Nauka takowych nie uznaje. Filozofia przyczyniła się do rozwoju społeczeństw, a wszystko to mogło się zacząć od jednego prostego pytania: kim jestem? Jest to oczywiście przykład, ale dobitnie pokazuje jak jedno proste z pozoru pytanie może wywołać lawinę kolejnych. Patrząc na dzisiejsze czasy, które są owiane niesamowicie szybkim rozwojem technologicznym śmiem twierdzić, że powrót do korzeni idei i myśli wielkich filozofów będzie rzeczą naturalną. Sztuczna inteligencja jest tego idealnym przykładem, ludzie już teraz zastanawiają się, czy stworzenie tak niebezpiecznego narzędzia jest aby na pewno moralne? Kto ma to pytanie odpowiedzieć jak nie filozofia? To w końcu jest jej jeden z fundamentów, interpretowanie i przedstawianie różnych myśli na dany pogląd pod względem etycznym, moralnym. Wydaje mi się, że na przestrzeni najbliższych dziesięcioleci, może wieków filozofię czeka rozkwit – czy to powrót do interpretacji starych myśli i idei czy stworzenie kompletnie nowych konceptów, w mojej opinii filozofia jest źródłem nieskończonym. ważam, że filozofia nie ma możliwości się ,,skończyć”, ona stale odpowiada na coraz to nowsze pytania.
Wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że żyjemy w państwie demokratycznym, - choć znajdują się tacy co ten fakt dzisiaj podważają – jednakże, czy chociaż polowa z nas wie, że koncepcja demokracji została zapoczątkowana przez filozofów? To oni stworzyli czynnik zapalny do zgłębienia tematu wolności jednostek, równości czy praw człowieka, a to właśnie te koncepcje były podstawą do rozwoju myśli demokratycznej. Odpowiedzialni za te odpowiednio postawione pytania i odpowiedzi byli m.in. Rousseau, Kant czy Monteskiusz. Wiele aspektów życia codziennego, na które nie zwracamy uwagi ma swoje podstawy właśnie u myślicieli, którzy nie bali się zadać tych pierwszych pytań wywołując lawinę kolejnych. Tutaj mamy kolejny przykład tego, że żeby w pełni zrozumieć demokrację, powinniśmy sięgnąć do myśli filozoficznych – ukazuje to jak bardzo potrzebna jest filozofia w dzisiejszych czasach, bez niej nie bylibyśmy w stanie zrozumieć podstaw funkcjonowania państw całego świata.
Warto też nadmienić fakt, iż filozofia biorąc pod uwagę uczucia danej jednostki stwarza przestrzeń do pogłębiania niezwykle istotnej rzeczy w naszym życiu – jest nim rozwój osobisty. Częste refleksje na przeróżne tematy i aspekty naszego bytu tutaj, na Ziemi niezwykle pomagają w poznaniu samych siebie, co z kolei sprawia, że możemy się lepiej zrozumieć. Pomaga to również w kształtowaniu własnych przekonań, społecznych, politycznych czy religijnych, dzięki czemu jesteśmy bardziej samoświadomi. Czytanie dzieł stricte filozoficznych może nas inspirować do głębokich rozmyślań na tematy, na które tak często nie zwracamy uwagi. Ponadto, filozofia oprócz zadawania pytań, również podważa oczywiste odpowiedzi. Takie negowanie często nieoczywistych myśli rozwija w nas umiejętność krytycznego myślenia. Następstwami takiego stanu rzeczy są zauważalnie lepsze zdolności analizy argumentów i skomplikowanych problemów. Żyjemy w czasach ogromnej dezinformacji i przesytu informacyjnego, gdzie taka zdolność jest niedoceniona.
Chciałbym się teraz skupić na aspektach filozofii, które możemy dostrzec na co dzień. Mowa tu oczywiście o sztuce i kulturze, nie od dzisiaj wiadomo, że myśliciele ze wszystkich epok mieli wpływ na jej kształtowanie się. Filozofia dostarcza wiele inspiracji i refleksji nad pięknem, estetyką czy głębszym przesłaniem danego dzieła. Idealnym tego przykładem jest obraz Caravaggiego ,,Święty Hieronim Piszący”.
Obraz tego słynnego artysty doskonale ukazuje motyw Memento Mori – pamiętaj o śmierci. Myśl ta była obecna szczególnie wśród zgromadzeń zakonnych, między innymi takich jak kamedułowie, kartuzowie czy trapiści. Kościół katolicki do dzisiaj odwołuje się do tej myśli filozoficznej, jednakże jej przesłanie jest identyczne niezależnie od tego, jakiego wyznania jesteśmy. Jest to proste przesłanie, które uświadamia nam, że nic nie trwa wiecznie, koniec końców wszyscy umrzemy, a dobra doczesne zostaną na Ziemi, nie pójdą z nami do grobu i – jeśli ktoś jest wierzący – wiecznego życia w zaświatach. Jest to jedna z wielu idei filozoficznych, ta akurat pochyla się nad śmiercią i jest jak najbardziej aktualna i potrzebna w dobie powszechnego konsumpcjonizmu dzisiejszych czasów.
Filozofia poza wpływem na daną jednostkę może również oddziaływać na ogół społeczeństwa, prowadząc do gruntownych zmian na wielu płaszczyznach. Simone de Beauvoir i Mary Wollstonecraft są przykładem filozofów, których myśli i idee w jakimś stopniu przyczyniły się do kształtowania koncepcji równości płci. Dzisiaj w Europie równość płci na wszystkich płaszczyznach wydaje się czymś naturalnym, jednakże nie tak dawno temu, bo nawet jedynie wiek temu, sprawa ta nie była taka oczywista. Idee tych kobiet były czysto filozoficzne, a mimo to dzięki nim wiele kobiet postanowiło zawalczyć o równouprawnienie. Koncepcje równości płci są potrzebne również w czasach współczesnych, nie możemy zapominać, że to co mamy możemy stracić zapominając o historii i przyczynach aktualnego stanu rzeczy. Filozofia jest nam niezwykle potrzeba nawet w dzisiejszych czasach, to jej idee i pomyły mogą nam przypominać, dzięki czemu mamy teraz wszelakie zasady moralne, równouprawnienie itp. Simone jest znana ze swojej myli feminizmu wolności, była to odpowiedź na powszechny ucisk i dyskryminację kobiet. Beauvoir również wymyśliła teorię feminizmu egzystencjalnego, głosiła ona, że ,,kobieta jest inna, ale podejście to bada również w jaki sposób wolność można osiągnąć tylko poprzez wolność wszystkich ludzi.” Simone nie zaprzeczała różnicom płciowym, nie negowała biologicznych faktów. Diagnozowała i podkreślała rzeczywistość różnicy płci, jednakże różnice te według tej myśli nie mogą być argumentem do dyskryminowania kobiet lub mężczyzn. Współcześnie idee feministyczne są również bardzo obecne, szczególnie w krajach arabskich, w których dysproporcje w prawach kobiet a mężczyzn są bardzo wyraźne i silne. Wiele kobiet – również tych z Europy – staje w obronie płci żeńskiej z bliskiego wschodu i nie tylko. Ich postulaty bazują na założeniach wolnościowych, nie negujących różnic między płciami. Twierdzą, że owe zróżnicowane predyspozycje biologiczne nie powinny być przesłanką do odbierania praw kobietom, wolne i sprawiedliwe społeczeństwo opiera się przede wszystkim na pełnej równości niezależnie od wyznania, statusu majątkowego czy płci. Filozofia zapoczątkowała ruchy feministyczne, które są aż do dzisiaj, bez myślicieli rozważających różne, trudne sytuacje nie mielibyśmy takich samych praw. Filozofia pokazuje, że schematy można łamać, co owocuje ogromnymi zmianami ideologicznymi, społecznymi czy ustrojowymi.
Skoro już mowa o prawie, to chciałbym pochylić się nad prawem karnym, a konkretniej nad najsurowszym wymiarem sprawiedliwości – karą śmierci. Temat ten budzi kontrowersje aż do dzisiaj, zresztą nic dziwnego. Odebranie skazanemu najbardziej wartościowego aspektu naszej egzystencji – życia, było kiedyś znacznie bardziej powszechne, co nie zmienia faktu, że dalej są państwa, takie jak na przykład Stany Zjednoczone czy Chiny, wykonujące ten najbardziej surowy wymiar kary. Debata na temat moralności tego wyroku jest obecna na całym świecie od stuleci, do dzisiaj filozofowie, politycy, prawnicy czy zwykli ludzie wymieniają się argumentami w tej sprawie. Najczęściej podchodzi się do tego w aspekcie moralnym, etycznym a skoro myślimy najczęściej w tych ramach to nie może zabraknąć myśli filozoficznej. To właśnie ona skłania nas do większej refleksji nad tematyką życia i śmierci, sprawiedliwości i kary. Uważam, że na całym świecie zarówno zwolenników jak i przeciwników jest mniej więcej tyle samo, co utrudnia stwierdzić czy kara ta jest bardziej zła niż dobra lub na odwrót. Filozofowie mieli i mają różny stosunek do kary śmierci, Senekę myślę, że możemy uznać za zwolennika tejże radykalnej kary, bowiem uważał, że ważny jest sam cel w postaci śmierci, ignorując sposób jej nadejścia, niezależnie od tego czy to skończymy nasz żywot poprzez karę lub chorobę - nie miało to dla niego znaczenia. Natomiast Foucault i Bataille byli niewiarygodnie sceptycznie nastawieni do najwyższego możliwego wymiaru kary. Dzisiaj w Polsce debata na temat kary śmierci jest jak najbardziej aktualna, szczególnie w sferze politycznej, są takie ugrupowania, które opowiadają się za tym wymiarem sprawiedliwości na przykład KORWiN i Konfederacja Korony Polskiej, argumentując to tym, że pozbawiając sprawcy życia odbieramy mu możliwość potencjalnej kolejnej zbrodni po wyjściu na wolność, natomiast przeciwko są między innymi takie partie jak PiS, Suwerenna Polska czy Ruch Narodowy, partie przeciwne tej karze, szczególnie ta ostatnia przytoczona przeze mnie, powołuje się na filozoficzną myśl katolicką. Koniec końców temat ten jest bardzo trudny do jednoznacznej diagnozy, stąd aspekt filozoficzny jest jak najbardziej potrzebny nawet w dzisiejszych czasach.
Istota ludzkiej egzystencji jest często poruszana w filozoficznych rozważaniach, często zadaje pytania odnoszące się do rzeczywistości oraz jak ją postrzegamy, wolną wolę czy naszą tożsamość. Dwadzieścia sześć lat temu ukazał się film zatytułowany ,,Matrix”, o którym można odnieść wrażenie, że porusza właśnie takie pytania. Ten film, który dalej jest niesamowicie popularny, posiadając swoich fanów na całym świecie, niezwykle mocno inspiruje się teoriami filozoficznymi. Jedną z nich jest teoria symulacji Jean’a Baudrillarda, którą później bardziej rozpropagował Philip K. Dick. Współcześnie ona zakłada, że otaczający nas świat jest fikcją i bardzo zaawansowaną symulacją komputerową. Podobne wnioski, tylko nie odwołujące się do technologii, wysnuwał już kilka wieków wcześniej Kartezjusz. Uważał, że możemy poddawać w wątpliwość wszystko, oprócz podmiotu wątpiącego. ,,Matrix” zachęca nas do zadawania sobie pytań – w tym filozoficznych – czym jest prawda, jak ją definiujemy, czy to co nas otacza jest prawdziwe. Dzięki filozofii wiele osób ciąż analizuje takie pytania, snując własne teorie, dzięki takim przemyśleniom poszerzamy horyzonty, rozwijamy się i uczymy poddawać w wątpliwość informacje ze świata zewnętrznego, który zasypuje nas na co dzień masą niezweryfikowanych informacji, będących często nieprawdziwymi, w celu szerzenia dezinformacji.
Filozofia otwiera nam furtkę do rozmyślań nad tematem czym jest dobro i zło, dzięki niej, możemy rozważać, czy decyzje podejmowane przez ludzi albo nas samych są moralnie właściwe. Stawiając pytania podważające czyny - będące na pierwszy rzut oka oczywiste - na płaszczyźnie etycznej stwarzamy pole do odkrycia nowych przemyśleń i interpretacji. Pytania te pozwalają rozpatrywać problem na przykład pod kątem filozofii odpowiedzialności, którą poruszał między innymi Emmanuel Lévinas, głosząc idee mówiącą o narzuconej odpowiedzialności za innego człowieka. J.R.R Tolkien w swoim klasyku fantasy zatytułowanym ,,Władca Pierścieni” podejmuje te uniwersalne i zawsze aktualne rozmyślania, porusza naturę dobra i zła, a także odpowiedzialności naszych decyzji mających wpływ na resztę. Główni bohaterowie podejmowali ryzyko w myśl – w mojej opinii – filozofii odpowiedzialności, gdyż to właśnie od ich misji walki ze złem zależały losy wszystkich, przedstawionych w powieści jako tych dobrych ras. Ich czyny rzutowały na całą społeczność, a mimo tego ciężaru postanowili zadbać o innych, czując się zobowiązanym w tej kwestii. Podobne dylematy stają przed współczesnym światem, gdzie musimy rozeznać co jest dobre a co złe moralnie między innymi w polityce, rozwijającej się technologii czy ekologii.
Filozofia nie tylko skupia się na aspektach emocjonalnych, etycznych i stricte społecznych. Choć filozofię i naukę dzieli od siebie przepaść, nie przeszkodziło to w powstaniu myśli szeroko rozwijanej aż do dzisiaj zwanej filozofią nauki. Dziedzina ta zajmuje się zrozumieniem istoty nauki, czym ona właściwie jest, na jakich zasadach działa logika, dzięki której poszerzamy horyzonty. Koncepcja ta próbuje zrozumieć cel nauki oraz to, w jakim ona kierunku zmierza. Możemy to nazwać interdyscyplinarnością, ponieważ łączy ona zarówno filozofię jak i naukę. Dzięki niej możemy zrozumieć do czego dążymy, po co oraz jaki jest cel naszych postępów między innymi technologicznych. W dzisiejszych czasach takie rozmyślanie skłania nas do głębokich refleksji, kiedy powiedzieć „stop” rozwojowi nauki, czy niektóre jej obszary są słusznie rozwijane oraz jakie zagrożenia będą tego efektem. Przedstawione pytania są czysto hipotetyczne, choć coraz częściej przebijają się w debacie publicznej wynika to z faktu obawy przed rzeczami, których nie znamy takich jak chociażby sztuczna inteligencja, klonowanie zwierząt czy ogromny postęp technologii służącej do ekspansji przestrzeni kosmicznej.
Filozofia była, jest i będzie istotną częścią całego świata, pozwala i zachęca nas do stawiania pytań, często tych nieoczywistych. Była ona fundamentem wielu religii, koncepcji ustrojowych, etyki czy praw moralnych. Dzięki niej ludzie aż do dzisiaj nie boją się poddawać w wątpliwość koncepcji czy idei. Filozofia jest prekursorem wielu zmian społecznych, była chociażby czynnikiem zapalnym do powstania feminizmu, który jest w tej samej formie aż do teraz. Pozwala nam ona rozważać współczesne problemy wojen, potencjalnych kar dla przestępców czy moralność postępu technicznego, który prowadzi do gruntownych zmian społecznych i ekologicznych. Sprawia ona, że lepiej rozumiemy samych siebie, nasze przekonania, zachowania, to w co wierzymy lub nie. Filozofia rozwija w nas wrażliwość, która najbardziej - według mnie - czyni nas ludźmi”. Stawia nas ponad inne gatunki żyjące na Ziemi, ale też ponad sztuczną inteligencję, która tej umiejętności najpewniej nie rozwinie nigdy.
Bibliografia:
https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Memento_mori
https://pl.m.wikipedia.org/wiki/%C5%9Aw._Hieronim_pisz%C4%85cy
https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Kara_%C5%9Bmierci
https://tech.wp.pl/zyjemy-w-symulacji-potwierdza-to-nowe-prawo-fizyki,7114490066942720a
https://przystaneknauka.us.edu.pl/artykul/czy-zyjemy-w-symulacji-nie-w-rzeczywistym-swiecie
https://apcz.umk.pl/szhf/article/download/szhf.2011.009/131/435
https://www.ptta.pl/pef/pdf/f/filozofian.pdf